Upotreba CNC mašina (Computer Numerical Control) u industriji nameće se kao prijeko potrebna ukoliko se želi unaprijediti poslovanje i postići veći razvoj i napredak. Ispisivanjem kodova i davanjem instrukcija za rad mašinama nastoji se postići automatizacija proizvodnog procesa i veća produktivnost rada.
Sama ideja o mašinama ovakve vrste seže još iz doba industrijske revolucije, međutim, jasno je da to vrijeme nije bilo spremno da ispoštuje sve zahtjeve koje rad sa ovakvim uređajima nosi sa sobom. No, danas, kada svjedočimo značajnom tehnološkom napretku ove mašine preuzimaju vodstvo u odnosu na ljudsku radnu snagu.
Primjena CNC mašina je široka i obuhvata obradu drveta, metala, plastike, stakla, modeliranje, graviranje, izradu alata, kao i mnoge druge faze u nastanku određenih proizvoda. Ove mašine su više predviđene za “masovne” proizvodnje, no ne treba isključiti ni njihovo korištenje u radionicama i proizvodnjama manjeg kapaciteta. Ljudski faktor ovdje igra ulogu nadzora-prati da li se automatsko obavljanje zadataka odvija u skladu sa instrukcijama.
CNC mašine predstavljaju nastavak ili nadogradnju na NC mašine (Numerical Control)-numerički upravljane mašine, kod kojih su se komande učitavale sa bušenih traka ili disketa te se nisu mogle mijenjati unutar same mašine.
Za razliku od njih, nove, modernizovane CNC mašine posjeduju kontrolnu jedinicu u koju se učitava program-skup naredbi ili kodova. Obzirom da je riječ o kompjuterski upravljanim mašinama izmjene programa su moguće na samoj mašini, pa čak i u toku mašinske obrade. Ova fleksibilnost može doprinijeti uštedi vremena kao i smanjenju pogrešaka tokom rada. Pored toga, CNC mašine sadrže i servo motor na svim osovinama koji pomjera alat ili obrađivani dio tokom postupka obrade. Posebno novu tehnologiju u pomicanju osa CNC mašina predstavljaju linearni servo motori koje odlikuje visoka brzina, velika tačnost pozicioniranja te uklonjena mehanička trošenja (ne sadrže kuglična navojna vretena).
Princip rada CNC mašina zasniva se na komandama CNC programa koje se odnose na definisanje pozicije reznog alata u odnosu na radni stol mašine gdje je postavljen predmet obrade. U tom smislu, kontrolna jedinica računa koordinate gdje koja osovina treba da bude te kontroliše servo motore koji pomjeraju alat ili obrađivani dio.
Za složenije proizvodne zadatke kao neophodne nameću se petoosne CNC mašine koje daju veću kvalitetu obrađene površine tako da, ukoliko se svi parametri postave na pravi način, ručna obrada u većini slučajeva nije ni potrebna.
Glavna prednost petoosnih CNC mašina jeste u fleksibilnosti, u mogućnosti pozicioniranja alata na željenu tačku na obrađivanom dijelu.
Više osa kretanja znači i veću mogućnost izrade geometrijski zahtjevnih profila. Neke od korištenih kombinacija osa su sljedeće:
- Tri translacijske i dvije rotacijske ose;
- Dvije translacijske i tri rotacijske ose;
- Jedna translacijska i četiri rotacijske ose;
- Pet rotacijskih osa.
Upravo prva kombinacija, tri translacijske i dvije rotacijske ose predstavlja onu koja se najčešće koristi u svjetskoj proizvodnji.
Kada je riječ o načinu programiranja CNC mašina danas je najviše zastupljeno automatsko programiranje, a vrši se korištenjem G-kod jezika koji instrukcije prevodi u mašinski jezik. Programiranje na ovaj način zahtijeva matematičko znanje te tačnost prilikom definisanja tačaka kretanja alata. Pored G-komandi za naprednije mašine se koristi i M-kod-instrukcije koje kontrolišu rad same mašine.
Programiranje CNC mašina znatno je olakšano korištenjem savremenih softverskih rješenja kao što su CAD/CAM programi. Radionički crteži iz CAD programa kao što su CATIA, SOLIDWORKS, INVENTOR se importuju u program CNC mašine i predstavljaju osnovu za dalje programiranje. Ovako izrađeni crteži pored grafičkih informacija sadrže i matematičke opise čitave geometrije. Na ovaj način znatno je ubrzan cijeli proces rada, te smanjena mogućnost grešaka.
Paralelno sa sve većom upotrebom CNC mašina dolazi se i do novih tehničkih rješenja i inovacija pa se veliki napredak očekuje i u narednom periodu. Ono što je sigurno jeste da ove mašine donose velike prednosti, posebno kada je u pitanju serijska proizvodnja. Izrada različitih dijelova alata ili obrada materijala postaje jednostavan i brz proces. Ukoliko samo zamislite auto industriju ili, primjera radi, velike proizvođače namještaja jasno je koliko se isplati ulagati u tehnologiju te imati vrhunska proizvodna rješenja, a CNC mašine predstavljaju upravo to.
Pored toga, sve više se uvažavaju stavovi i želje kupaca što veoma često iziskuje promjene u nastanku samog proizvoda pa ukoliko proizvodni proces nije fleksibilan i automatizovan dolazi do značajnih gubitaka. Upotrebom CNC mašina moguće je ostvariti višestruka unapređenja proizvodnog procesa i postići velike uštede obzirom da korištenje istih donosi:
- smanjenje troškova održavanja;
- smanjenje potrebnog proizvodnog prostora;
- skraćenje rokova izrade proizvoda;
- pouzdanije planiranje proizvodnje;
- poboljšan kvalitet proizvoda.
Izazovi današnjeg vremena od proizvodnih kompanija traže konstantno prilagođavanje novim trendovima i zahtjevima tržišta. Korištenje zastarjele tehnologije i zastarjelih mašina zasigurno će usporiti rast i razvoj kompanije, a jasno je da takav scenario niko ne želi u budućnosti.
Cijeneći navedeno čini se jasnim koji put bi trebale izabrati i proizvodne kompanije u Bosni i Hercegovini, naročito u metalnoj i drvnoj industriji koje imaju posebno velike šanse za jačanje i napredak u budućnosti. U tom smislu, u cilju pružanja pomoći i podrške domaćim kompanijama u narednom periodu ćemo obraditi niz tema vezanih za:
- pregled dobavljača CNC mašina u BiH;
- instrukcije i načine programiranja CNC mašina;
- obuke radnika za rad na CNC mašinama;
- pojedine faze u postupcima obrade CNC mašinama.
Iskorištavanje resursa na najbolji način i automatizacija proizvodnih procesa nameću se kao ključne premise uspjeha i za industriju u Bosni i Hercegovini.
